Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü (NÜKEN), nükleer teknolojinin ve nükleer tekniklerin ülkemizde yaygın olarak kullanılabilmesi için gereken güven ortamını oluştururken, en gelişmiş cihazlarla donatılmış araştırma‐geliştirme altyapısı ve birikimli insan kaynağı ile hem bu teknolojinin edinilmesi ve ülkemizde geliştirilmesi için gereken faaliyetleri yürütmekte, hem de diğer kurum ve kuruluşlara öncülük etmekte ve yol göstermektedir.

NÜKEN'in en önemli stratejik hedeflerinden biri teknik altyapısını güçlendirilerek nükleer teknolojinin ülke yararına kullanılmasını sağlamaktır. Bu hedefe ulaşmak için, ülkemizin ihtiyacı olan ve uzmanlık gerektiren hizmet alanlarında önemli bir rol üstlenmektedir. İyonlaştırıcı Radyasyon Metrolojisi alanında Türkiye’nin de taraf olduğu Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçümler Komitesi Karşılıklı Tanıma Düzenlemesi (CIPM MRA) kapsamında 2007 yılından bu yana ülkemizde Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçüler Bürosu (BIPM), Avrupa Metroloji Enstitüleri Birliği (EURAMET) ve TUBİTAK Ulusal Metrolojisi Enstitüsü (TUBİTAK-UME) nezdinde atanmış kuruluş (Designated-Institute) olarak, ulusal ölçüm standartlarını oluşturmak, muhafaza etmek, oluşturulan ölçüm standartlarının uluslararası ölçüm standartlarına izlenebilirliğini temin etmek, diğer ülkelerin ulusal standartlarına denkliği sağlamak, Birincil Standart Dozimetri Laboratuvarları ile kullanıcı arasında köprü oluşturmak, ulusal düzeyde ulusal standartların değerlerini kalibrasyon yoluyla kullanıcı seviyesine aktarmak ve bu alanda diğer metrolojik faaliyetleri yürütmektedir.

Bu kapsamda, ülkemizde nükleer enerji programının da başlatılmasıyla birlikte Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü’nü nükleer alanda ulusal referans merkeze dönüştürmek ve uluslararası platformda ülkemizin rekabet gücünü artırmak amacıyla mevcut tesis ve laboratuvar altyapısına ilaveten Ankara yerleşkesine İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı kurulmuş ve ülkemizin hizmetine sunulmuştur.

2011-2017 yılları arasında Kalkınma Bakanlığı destekli yatırım projesi kapsamında kurulan İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı’nın açılış töreni 23 Ağustos 2017 tarihinde gerçekleştirilmiş ve 2018 yılında kalibrasyon, test ve referans ışınlama faaliyetlerine başlamıştır.

NÜKEN Ankara Yerleşkesinde yer alan İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı tarafından verilen hizmetler, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından TS EN ISO/IEC 17025 standardına göre Akreditasyon Kapsamı (https://secure.turkak.org.tr/pdf/AB0244K.pdf?r=a083c0fd2a4949819a62a39d2a8b5a4a) tüm ölçme niceliklerini içerecek şekilde 15 Şubat 2022 tarihinde akredite edilmiştir.

İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı, 24 Mart 2020 tarihinde Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından oluşturulan İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarları ağına (IAEA/WHO SSDL Network) tam üye olmuştur. EURAMET İyonlaştırıcı Radyasyon Teknik Komitesi (EURAMET Technical Committe of Ionizing Radiation-TC-IR) çalışmalarında ülkemizi temsil etmektedir. Doğruluk ve hassasiyetin daha da artırılması ve iyonlaştırıcı radyasyonun çevre ve insan sağlığına etkilerinin azaltılmasına yönelik metrolojik çözümler üretilmesi amacıyla Avrupa Metroloji Enstitüleri Birliği (EURAMET) tarafından desteklenen Avrupa Metroloji Araştırma Programları (EMPIR) çerçevesinde büyük ölçekli ve çok katılımlı araştırma projelerinde de görev almaktadır. Düzenlenen sertifika ve raporların, CIPM Karşılıklı Tanıma Düzenlemesi (CIPM MRA)’ne imza atan ülke ve uluslararası kuruluşlar tarafından tanınması için, gerçekleştirilen Kalibrasyon ve Ölçüm Kabiliyeti (CMC) verilerinin BIPM (Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçüler Bürosu) veri tabanında da yer almasına yönelik karşılaştırma çalışmaları devam etmektedir. İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarının Kalite Yönetim Sisteminin yeterliliği, EURAMET Kalite Teknik Komitesi (EURAMET-TC-Q) tarafından yıllık ve beş yıllık periyotlarla hazırlanan Kalite Yönetim Sistemi Değerlendirme Raporları doğrultusunda izlenmektedir.

İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı, sahip olduğu özellikler ve içeriği bakımından ülkemizde tek olma özelliğindedir ve sadece ülkemize hizmet etmekle kalmayacak bölge ülkelerine de hizmet verecektir. Yeni kurulan İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı ile sağlık, endüstri ve araştırma sektörlerinde yapılmakta olan iyonlaştırıcı radyasyon ölçümlerinin doğru, izlenebilir ve karşılaştırılabilir olmasının temini ile iyonlaştırıcı radyasyon uygulamalardan en yüksek yararın elde edilmesi amaçlanmakta ve elde edilecek deneyim ve bilgi birikimi ile gelecekte iyonlaştırıcı radyasyon metrolojisi alanında ülke geneline birincil standart düzeyde hizmet vermek ve ülke olarak kendine yeter hale gelmek hedeflenmektedir.

İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı, en güncel teknolojik özelliklere sahiptir ve en geniş enerji spektrumunda kalibrasyon ve referans ışınlama hizmeti verebilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu kapsamda, teşhis ve tedaviye yönelik olarak radyoterapi, girişimsel radyoloji, tanısal radyoloji, mamografi, nükleer tıp gibi sağlık alanında kullanılan radyasyon ölçüm cihazları ve bu alanda kalite kontrol ölçümlerinde kullanılan cihazlar; endüstriyel uygulamalarda, nötron ölçümleri de dahil, araştırma amaçlı radyasyon uygulamalarında kullanılan tüm ölçüm cihazları ile izleme ve radyasyondan korunma amaçlı cihazların kalibrasyonları yapılabilmekte, referans ışınlama faaliyetleri yürütülmekte ve özellikle radyasyonun ölçülmesine veya zırhlanmasına yönelik Ar-Ge faaliyetleri için test çalışmaları yürütülmektedir.

İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı 8 kalibrasyon sistemi şeklinde oluşturulmuştur.

Bu sistemlerde, radyasyon kaynağından çıkan fotonların ve/veya parçacıkların belirli bir mesafede oluşturdukları Hava Kerma, Ka, (birim kütle başına salınan kinetik enerji) miktarının belirlenmesi, buna bağlı olarak ortam dozu eşdeğeri H*(10), tüm vücut, göz merceği ve cilt için tanımlanan personel dozu eşdeğeri Hp(10), Hp(3), Hp(0.07) operasyonel niceliklerin belirlenmesi tüm radyasyon ölçümlerinin temelini oluşturmaktadır.

1. Gama Kalibrasyon Sistemi – Tedavi Düzeyi

Tedavi Düzeyi Gama Kalibrasyon Sistemi, yüksek enerjili gama kalibrasyon kaynağı içeren ve özellikle radyoterapi tedavi uygulamalarında kullanılan doz ölçerlerin kalibrasyonu için kullanılan sistemdir. Radyasyon kaynağı olarak yüksek aktiviteye sahip Co-60 kaynağı içeren radyoterapi tedavi ünitesi başlığı, çizgisel konumlama sistemi ve platformdan oluşmaktadır. Bu özelliği ile tedavi amaçlı uygulamalarda kullanılan tüm doz ölçerlerin kalibrasyonlarının yapılmasını sağlamaktadır.

Tedavi uygulamalarında, hastaya uygulanacak dozun belirlenmesinde Suda Absorblanan Doz, Dw, niceliği kullanılmaktadır. Vücut dokusunun büyük kısmının su olması nedeniyle, hastanın dokusu ile radyasyonun etkileşimine en iyi yaklaşım, doz ölçümünün su içerisinde gerçekleştirilmesidir. Hasarlı dokunun yok edilmesi için uygulanan doz değerlerinin çok yüksek olduğu, hatalı işlemler sonucunda geri dönülemez hasarların oluşabileceği bu alanda ölçüm hassasiyeti oldukça kritiktir. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, bu alanda çalışan araştırmacılarla birlikte tedavi uygulamalarına yönelik rehber dokümanlar yayımlamıştır. İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı, sürekli yenilenen ve teknolojinin ilerlemesiyle birlikte geliştirilmesi gereken bu alanda, gama ve X-ışını kaynakları ile, rehber dokümanlarda belirtilen referans ölçüm alanlarını oluşturarak, radyoterapi merkezleri için ölçüm doğruluğu konusunda güvence kaynağı olmaktadır.

2. Gama Kalibrasyon Sistemi – Korunma Düzeyi

Korunma Düzeyi Gama Kalibrasyon Sistemi, farklı aktivitede 7 adet gama kalibrasyon kaynağı içeren ve özellikle radyasyondan korunma amacıyla kullanılan doz ölçerlerin kalibrasyonu için kullanılan sistemdir. Bu sistem, farklı aktivitelerde 7 adet kaynak taşıyabilen bir kaynak sistemi, çizgisel konumlama sistemi ve platformdan oluşmaktadır. Cihazların kalibrasyonu, 3 adet Cs-137, 2 adet Co-60 ve 2 adet Am-241 kaynağından birinin seçilmesi, seçilen kaynak ile konumlama sistemi boyunca oluşturulan radyasyon alanının merkezine cihazın yerleştirilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Farklı kaynak ve farklı aktivitelerin seçilmesi ve cihazın kaynağa olan uzaklığının platformun çizgisel konumlama sistemi üzerindeki hareketi ile değiştirilmesi sonucu hem farklı enerji değerlerinde, hem de farklı doz hızı değerlerinde kalibrasyon ve referans ışınlama işlemi yapılabilmektedir.

Korunma uygulamaları kapsamında, radyasyon dozlarının ölçümünde kullanılan taşınabilir el dedektörlerinin, elektronik ve pasif kişisel doz ölçer sistemler ile ortamdaki dozun ölçülmesinde kullanılan benzer cihazların kalibrasyonları yüksek hassasiyetle gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda, 2019 yılında son güncellemesi yayımlanan ISO 4037 seri standardı ile karakteristik özellikleri belirlenmiş, Cs-137 ve Co-60 kaynakları ile oluşturulan referans gama alanları ile X-ışını üreten sistemlerle oluşturulan standart X-ışını kalite serileri (N serisi) kullanılmaktadır. Bu özellikteki alanlar, radyasyon ölçer cihazların tip testleri, enerji ve açı bağımlılığı testleri ve kalibrasyonların yapılması için, uluslararası standartların gereklilikleri arasında yer almaktadır.

3. X-Işını Kalibrasyon Sistemleri (320 kV, 160 kV, Mamografi)

İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarında 3 adet X-ışını Kalibrasyon Sistemi bulunmaktadır. İki sistem için, tüp gerilimi biri maksimum 320 kV, diğeri 160 kV olan çift odaklı, hedef malzemesi tungsten, Berilyum (Be) iç filtreli X-ışını tüpü, önünde X-ışını sistemlerinde demet kalitesini sağlayacak yüksek saflıkta filtre setlerinin yerleştirildiği bir filtre tekerleği, çizgisel konumlama sistemi ve platformdan oluşmaktadır. Mamografi sistemi ise tüp gerilimi maksimum 100 kV olan çift odaklı, Be iç filtreli, birinin hedef malzemesi Molibden (Mo), diğerinin hedef malzemesi Rodyum (Rh) olan 2 adet X-ışını tüpü, önünde X-ışını sistemlerinde demet kalitesini sağlayacak yüksek saflıkta filtre setlerinin yerleştirildiği bir filtre tekerleği, çizgisel konumlama sistemi ve platformdan oluşmaktadır. Mamografi sistemindeki 2 adet X-ışını tüpünün sadece anot malzemeleri farklıdır. Bu değişiklikle mamografi uygulamaları için uluslararası standartlarda yer alan referans X-ışını enerji spektrumları elde edilmektedir. Her geçen gün gelişen görüntüleme tekniklerinde kullanılan farklı anot malzemelerine bir yenisinin yakın gelecekte eklenebileceği de öngörülerek, bu sistem üçüncü bir X-ışını tüpü yerleştirilebilecek şekilde tasarımlanmıştır.

Teşhis ve Mamografi uygulamaları, özellikle sağlık sektörüne yönelik hizmet koludur. Çoğunlukla hastanelerin radyoloji bölümlerinde, teşhis amaçlı tetkiklerde kullanılan röntgen, bilgisayarlı tomografi, skopi, kemik densitometre, mamografi cihazları farklı özelliklerde X-ışını yayan cihazlardır. Bu cihazların yaydığı farklı radyasyon alanlarının ölçülebilmesi için kullanılan dedektörlerin, uygulama alanına uygun X-ışını kaliteleri ile kalibrasyonlarının yapılması gerekmektedir. Bu alanların özellikleri yine uluslararası standartlarla belirlenmiştir. TS EN 61267 standardında, tüp çıkışındaki ölçümler, hasta dozu ölçümleri, görüntü kalitesinin temini için kullanılan RQR, RQA, bilgisayarlı tomografi cihazlarına özgü RQT, mamografi uygulamalarına yönelik RQR-M, RQA-M, RRV, MRV gibi standart kalite serileri belirlenmiştir. İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarında bu seriler kullanılarak sağlık uygulamaları için referans ölçümler sağlanmaktadır.

4. Beta Kalibrasyon Sistemi

Beta Kalibrasyon Sistemi, Sr 90/Y-90, Kr-85 ve Pm-147 olmak üzere üç farklı beta kaynağı içermektedir.

Beta uygulamaları adından da anlaşılacağı gibi, beta parçacığı kaynaklı radyasyon dozunun ölçülmesine yönelik uygulamaları kapsamaktadır. Açık kaynakların kullanıldığı tüm uygulama alanlarında bulaş (kontaminasyon) riski bulunmaktadır. Bu tip durumlarda bulaşın tespiti ve bertaraf süresince yapılacak ölçümlerde, kaynağın tipine göre alanın beta radyasyonu için izlenmesi gerekmektedir. Ayrıca, bu alanlarda çalışan personel için beta kaynaklı doz maruziyetinin de belirlenmesinde, göz merceği ve cilt için etkinin tespit edilmesi için yapılacak ölçümlere temel teşkil etmek üzere, İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarında farklı beta kaynakları ile standartlara göre referans kalibrasyon alanları oluşturulmuştur.

5. Nötron Kalibrasyon Sistemi

Nötron Kalibrasyon Sistemi, ülkemizde ve bölgemizde nötron uygulamalarına yönelik kalibrasyonlar için kurulan ilk ve tek sistem olma özelliğini taşımaktadır. Bu anlamda özellikle nükleer enerji santrallerinin de kurulmaya başlandığı bu dönemde ülkemizde önemli bir boşluğu doldurmakta, nötron radyasyonu ile ilişkili tüm çalışmalarda ihtiyaç duyulan referans laboratuvar ihtiyacını karşılamaktadır.

Nötron Kalibrasyon Sistemi, 7 farklı kaynak taşıyabilen kaynak sistemi ve kaynak etrafında birbirine dik yerleştirilmiş dört adet çizgisel konumlama sistemi ve dört adet platformdan oluşan sistemdir. Kaynak yuvasına farklı özelliklerde nötron ve gama kaynakları yerleştirilerek istenilen kalibrasyon ışınlamalarının yapılması sağlanmaktadır. Buna ek olarak, kaynağın etrafına yerleştirilen ağır su küresi ile nötron enerjileri kontrol edilmekte ve istenilen nötron enerji spektrumu elde edilebilmektedir. Mevcut durumda saniyede 107 nötron akısına sahip Am-241/Be nötron kaynağı içermektedir. İlerleyen dönemlerde, farklı akılara sahip Cf-252 nötron kaynakları da eklenerek, nötron alanında ihtiyaç duyulan tüm nötron akısı özelliklerine sahip olunması amaçlanmaktadır. Farklı nötron kaynaklarını içerebilecek şekilde tasarlanan sistem ile mevcut uygulamalara yönelik altyapı sağlanmış, olası yeni ihtiyaçlar durumunda da genişlemeye uygun kapasite hazırlanmıştır. Sistem uluslararası standartlara uygun olarak, endüstriyel uygulamalarda, sağlık alanında ve araştırma çalışmalarında ihtiyaç duyulan ölçümleri gerçekleştirmektedir.

6. Panoramik Işınlama Sistemi

Panoramik ışınlama sistemi, Cs-137 kaynağı ve bu kaynak etrafına ışınlama ve ölçüm için yerleştirilecek cihazların konulacağı dairesel bir ışınlama tablasından oluşmaktadır. Bu sistemin kullanım amacı, aynı doz değerinde ışınlanması gereken çok sayıda cihaz ve malzeme olduğunda tümünün aynı anda ışınlanabilmesini sağlamaktır. Sistemin merkezinde bulunan kaynaktan her yöne radyasyon yayılmakta ve tabla üzerinde merkeze olan uzaklık ve ışınlama süresi kontrol edilerek cihaz ve malzemeler istenilen doz değerine maruz bırakılmaktadır. Ayrıca sistemin bulunduğu oda içerisinde faklı noktalar kullanılarak, isteğe bağlı ışınlamaların yapılmasına da olanak sağlanabilmektedir.

ULUSLARARASI PROJELER:

EURAMET EMPIR 17RPT01

DOSErace Research Capabilities for Radiation Protection Dosimeters Project

Radyasyondan Korunma Dozimetreleri için Araştırma Kapasiteleri Projesi

EMPIR 17RPT01 kodlu projenin amacı, kalibrasyon laboratuvarlarında yürütülen korunma düzeyi faaliyetlerde uygulanan standart metotların geliştirilmesi, ICRP tarafından revize edilen özellikle göz dozimetresi başta olmak üzere korunma niceliklerinde standart ölçüm cihazlarının araştırılması, belirsizliklerin % 5 değerinin altına indirilebilmesi için daha hassas ölçüm koşullarının hazırlanması ve uluslararası uyumun sağlanmasıdır. Bu amaca yönelik olarak, birincil standart laboratuvarlar da dahil olmak üzere, 13 ülkede izlenebilirlik zincirinde yer alan laboratuvarların kapasitelerinin incelenmesi, iyileştirmelerin geliştirilmesi ve tüm laboratuvarların aynı yöntemleri uygulayarak harmonizasyonun sağlanması öngörülmektedir. Ayrıca, eğitim toplantıları, çalıştaylar ve karşılıklı laboratuvar ziyaretleri gibi yöntemler ile bilgi paylaşımı amaçlanmaktadır. Projenin diğer bir hedefi de yeni kurulan İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarlarının ihtiyacı olan uluslararası karşılaştırma çalışmaları yaparak, bu laboratuvarların BIPM tarafından oluşturulan ve laboratuvarların kapasitelerini, izlenebilirliklerini ve tanınırlıklarını belgeleyen referans nitelikteki CMC veri tabanına giriş yapmalarını sağlamaktır.

Yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarının bu projede yer alması önemli avantajlar sağlamıştır. İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarının kapasitesinin tam anlamıyla kullanılabilmesi, değişen uluslararası standartlara göre güncel yöntemlerin en baştan uygulanabilmesi açısından proje süresince elde edilen bilgi ve tecrübeler, İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı faaliyetlerinin Avrupa ülkeleri ile harmonizasyonu açısından çok önemli olmuştur. Proje sayesinde ülkemizde iyonlaştırıcı radyasyon metrolojisi alanındaki gelişmelerin tanıtımı ve uluslararası tanınırlığı da sağlanmıştır. En önemlisi, tüm dünya tarafından kalibrasyon ve ölçüm kapasitelerinin tanınır olması anlamına gelen BIPM CMC veri tabanında yer almak için zorunlu olan uluslararası karşılaştırma çalışmaları çok sık düzenlenmemektedir. Bu proje kapsamında, BIPM tarafından EURAMET.RI(I)-S18 destekleyici karşılaştırma (supplementary comparison) çalışması düzenlenmesi onaylanmış, İkincil Standart Dozimetri Laboratuvarı da bu karşılaştırma çalışmasına dahil olmuştur. Proje kapsamındaki karşılaştırma çalışması tamamlanmıştır. CMC veri girişine yönelik nihai prosedürler tamamladıktan sonra, ülkemizin dozimetrik metroloji alanındaki ilk verileri BIPM CMC veri tabanında yayınlanacaktır.

Günümüzde radyoaktivite ölçüm laboratuvarlarında yapılan rutin analizlere yönelik olarak, cihaz kalibrasyonunda, kalite kontrol işlemlerinde ve uygulanan yöntemlerin geçerli kılınması çalışmalarında aktivitesi bilinen “referans malzemeler” kullanılmaktadır. Bu laboratuvarlar için doğruluğu yüksek, izlenebilir referans malzemelerin temininin yanı sıra yarılanma ömrü gibi analiz sonucunu doğrudan etkileyen nükleer verilerin hassas, güvenilir birincil ve ikincil yöntemlerle yüksek doğruluk ve hassasiyetle belirlenmesi gerekmektedir. Aynı zamanda tıpta ve endüstride kullanılan radyoaktif maddelerin ulusal referans standartlara izlenebilir olması, bu maddelerin güvenilir bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır. Bu kapsamda, Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarlarında, yüksek doğruluk ve hassasiyetle birincil ölçme yöntemleri geliştirilmekte, iyonlaştırıcı radyasyon alanında izlenebilir radyoaktif standart kaynak ve referans malzemeleri hazırlanmaktır.

Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarları; ülkemizde radyasyon ölçümü yapan laboratuvarların ve sağlık kuruluşlarının ihtiyacı olan radyonüklitlerin, birincil ve ikincil standart yöntemler kullanılarak üretilmesi ve standardizasyonu alanlarında faaliyet göstermekte ve aynı zamanda ülkemizde yapılan radyoaktivite ölçümlerinin güvenilirliğini, doğruluğunu ve izlenebilirliğini sağlamak üzere çalışmalar yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapılarak radyoaktivite ölçüm teknikleri alanlarında mevcut olan sorunlara akılcı çözümler üreten projeler ortaya koymak, nükleer tekniklerin kullanıldığı sanayi kuruluşlarıyla işbirliği yapmak ve ayrıca bilgi ve deneyimlerin paylaşılmasını sağlamak amacıyla ulusal ve uluslararası eğitim, çalıştay kongre, seminerler düzenlenmek hedeflenmektedir.

Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarlarında, alfa yayımlayan radyonüklitlerin yüksek hassasiyette standardizasyonuna imkan sağlayan ve birincil bir ölçüm yöntemi olan tanımlı katı açı (DSA) alfa sayım sistemi bulunmaktadır. Bu sayım sistemi, laboratuvar çalışanları tarafından tasarlanmış ve sistemin bileşenlerinin çok büyük kısmı ülkemizde üretilmiştir.

Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarlarında bulunan diğer bir birincil sistem de 4πβ-γ dijital çakışma sayım sistemidir. Radyonüklit standardizasyonunda kullanılan en güçlü araçlardan biri 4πβ-γ çakışma sayım tekniğidir. Bu teknik kullanılarak çoğu radyonüklit için yüksek doğrulukta ve yüksek hassasiyette yani düşük belirsizlikte radyoaktivite ölçümleri yapabilmek mümkündür. 4πβ-γ çakışma sayım yöntemi, bir radyonüklitin radyoaktif parçalanması olayında, β bozunmasını takiben γ ışınlarının da yayınlandığı durumlarda, o radyonüklitin aktivitesini dedektör veriminin veya nükleer bozunma parametrelerinin detaylı bir şekilde ele alınmasına gerek kalmaksızın belirlemeye imkân veren birincil bir yöntemdir. Bu sistemin optimizasyon ve validasyon çalışmaları tamamlanmıştır ve kullanıma hazırdır.

Gerek DSA alfa sayım sistemi, gerekse de 4πβ-γ dijital çakışma sayım sistemi dünyada sadece belli başlı metroloji enstitülerinde bulunmaktadır ve NÜKEN, sahip olduğu bu sistemlerle dünyada sayılı enstitüler arasında yerini almıştır.

Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarlarında Sıvı Sintilasyon Sayım sistemi kullanılarak, beta ışıması yapan radyonüklitlerin doğru ve güvenilir ölçümlerine ve standardizasyonuna yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Beta ışıması yapan radyonüklitler; rutin radyoaktivite ölçümü yapan laboratuvarlarda, nükleer tıp tedavi uygulamalarında ve araştırma merkezlerinde kullanılmaktadır. Konvansiyonel düşük zeminli sıvı sintilasyon sayım yönteminin yanısıra CIEMAT/NIST verim izleme ve TDCR (Triple to Double Coincidence Ratio) gibi birincil yöntemler kullanılarak beta ışıması yapan sertifikalı standart malzemelerin üretilmesi hedeflenmektedir.

Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarları, EURAMET İyonlaştırıcı Radyasyon Teknik Komitesi (EURAMET Technical Committe of Ionizing Radiation-TCIR) ve Uluslararası Radyonüklit Metrolojisi Komitesi (International Committee for Radionuclide Metrology-ICRM) çalışmalarında ülkemizi temsil etmektedir.

Radyonüklit Metroloji Laboratuvarları, Uluslararası Anahtar ve Destekleyici Karşılaştırma Testlerine katılım sağlamaktadır. Uluslararası Ölçüler ve Ağırlıklar Bürosu (BIPM)'e ait Kalibrasyon ve Ölçüm Yetenekleri (CMC) veri tabanında yer almak üzere gıdalarda Cs-137, K-40 ve Sr-90 ölçümlerini kapsayan CMC verileri EURAMET ve diğer Bölgesel Metroloji Organizasyonları tarafından değerlendirilmiş, kalibrasyon ve ölçüm kabiliyetinin uluslararası göstergesi olan BIPM CMC veri tabanında yayınlanması kabul edilmiştir. Bu 3 ölçümle, İyonlaştırıcı Radyasyon (RI) alanında ülkemizin ilk kez CMC veri girişi sağlanmıştır. BIPM tarafından düzenlenen CCRI(II)-K2.Ge-68 anahtar karşılaştırma testi kapsamında Ge-68 ölçümleri tamamlanmış ve belirsizlik bütçesi oluşturulmuştur. Bu karşılaştırma çalışmasının sonuçları açıklandıktan sonra “Uluslararası Ölçüm ve Kalibrasyon Yetenekleri Listesine” yeni veri girişi yapılması mümkün olacaktır. PTB tarafından 25 radyoizotop için kalibrasyonu yapılan kuyu tipi iyon odasında standardizasyon çalışmaları tamamlanan Cs-137, Ba-133, Co-60, Ge-68 ve Eu-152 ampulleri, Uluslararası Radyonüklit Referans Sistemi (SIR) kapsamında referans iyon odasında ölçümleri yapılmak üzere BIPM’e gönderilmiştir. BIPM tarafından ölçüm ve raporlama işlemleri tamamlanıp raporu yayınlandığında, radyoaktivite ölçümlerinde 5 yeni CMC girişi daha yapılmış olacaktır.

Avrupa Metroloji Araştırma Programı (EMRP) kapsamında desteklenen ve Almanya’nın Metroloji Enstitüsü PTB’nin yürütücüsü olduğu MetroERM ENV57 “Avrupa Radyolojik Erken Uyarı Ağları için Metroloji” başlıklı uluslararası projeye dâhil olunmuştur. “Hava kaynaklı radyoaktivite izleme ağları” çalışma paketi kapsamında herhangi bir nükleer kaza sonrasında hava filtrelerinde alfa yayan radyonüklitler (241Am, 238Pu, 288Th, 238U) ve 90Sr için hızlı analiz metotları geliştirilmiştir.

Radyonüklit Metrolojisi Laboratuvarlarında alfa, beta ve gama ışıması yapan radyonüklitlerin standardizasyonunda kullanılan ve çoğu ülkemizde tek olan sistem ve cihazlarla referans ölçümler yapılmakta, radyoaktif standart kaynak ve referans malzemeleri üretilmekte, ulusal ve uluslararası eğitim ve çalıştayların yanısıra yeterlilik testleri de düzenlenmektedir.

Radyonülit Metrolojisi Laboratuvarları tarafından düzenlenen ulusal ve uluslararası yeterlilik testleri aşağıda listelenmiştir:

• · TAEK-RMB-2013-01 Toprakta Doğal Radyonüklitlerin Aktivite Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Üzerine Yeterlilik Testi
• · TAEK-RMB-2015-01 İşlenmiş Çayda Cs-137, K-40 ve Sr-90 Aktivitelerinin Belirlenmesi Üzerine Yeterlilik Testi
• · TAEK-RMB-2018-01 Su Numunelerinde Doğal ve Yapay Radyonüklitlerin Aktivite Derişimlerinin Belirlenmesi üzerine Yeterlilik Testi

2015 yılında düzenlenen yeterlilik testi numunesi, TAEK-RM-1 Siyah Çay Tozu adı ile sertifikalandırılarak radyoaktif standart referans malzeme olarak satışa sunulmuştur.