SAĞLIK FİZİĞİ LABORATUVARLARI

Laboratuvarlar

Sonuç bulunamadı

Radyasyonla çalışanların, halkın ve çevrenin, istenmeyen veya planlanan ışınlamalarda radyasyondan korunması için ulusal ve uluslararası mevzuat hükümleri gereğince ölçüm, değerlendirme, izleme ve hizmet sunumu faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Bu amaçla:

Radyasyonla çalışanların maruz kaldığı radyasyon dozlarının belirlenmesi için belirli aralıklarla verilmekte olan Kişisel Dozimetri Hizmeti,
Doz değerlerinin ulusal ve uluslararası sınırlar içinde kalmasının sağlanmasına yönelik kişisel doz sonuçlarının kayıt altına alınması ve sürekli takip edilmesi,
Kişisel doz sınırlarının aşılması durumunda gerekli önlemlerin alınmasının sağlanması,
Kapalı ortamlarda, toprakta ve suda radon aktivite konsantrasyonunun ölçülmesi,
Çevresel doz ölçümlerinin yapılması,
Tıbbi radyasyon uygulamalarında iç ve dış ışınlamaya maruz kalan hastaların organ ve tüm vücut dozlarının hesaplanması hizmeti,
Tıbbi ışınlamalarda tanısal referans seviyelerin belirlenmesi,
Radyasyon üreten x-ışını cihazlarının kabul, performans ve kalite kontrol testlerinin yapılması,

Halkın maruz kaldığı radyasyon dozunun belirlenmesi,
Doğal radyonüklid içeren malzemeler ile teknolojik işlemler sonucunda yoğun radyonüklid artışı tespit edilen ürün veya atıkların radyoaktivite analiz sonuçlarına göre çevre ve insan sağlığı açısından radyolojik değerlendirmesi,
Solunum, sindirim veya dolaşım yolu ile kazaen radyasyona maruz kalan toplum bireylerinin doz düzeylerinin doğru, güvenilir ve en hızlı şekilde belirlenmesi için uygun yöntemlerin geliştirilmesi ve kullanılması,
Daire Başkanlığı bünyesindeki laboratuvarlardan çıkan radyoaktif atıkların, Radyoaktif Atık Deposunda geçici olarak muhafaza edilmesi ve nihai depolama için gereken işlemlerin yapılması,
Görev alanımıza giren konularda talep doğrultusunda Ulusal Kurs programında yer alan eğitimlerin verilmesi
Bu alanda aşağıdaki hizmetler verilmektedir:
Tıbbi radyasyon uygulamalarında organ ve tüm vücut dozu hesabının yapılması,
Radyoaktivite analizlerinin çevre ve insan sağlığı açısından radyolojik değerlendirmesinin yapılması,
Tıbbi Radyoloji Uygulamalarında Hasta Dozlarının Hesaplanması eğitimin verilmesi,
Nükleer Tıpta Hasta Dozlarının Hesaplanması eğitiminin verilmesi,
Kişisel Dozimetri Hizmetinin verilmesi,
Radon aktivite konsantrasyonunun ölçülmesi.

Gama Spekrometri Laboratuvarı

Ulusal mevzuat gereği, radyasyonla çalışan kişilerin maruz kaldığı dozların belirli sınırlar içinde kalmasının sağlanması amacıyla kişilerin aldıkları radyasyon dozlarının tayin ve takip edilmesi gerekmektedir. Dozimetre, radyasyon kaynakları ile çalışan kişilerin maruz kaldığı radyasyon dozu miktarının belirlenmesi için kullanılan TLD, yüzük vb. kişisel izleme cihazlarıdır. Kişisel dozların ölçülmesi için termolüminesans dozimetreler (TLD) kullanılmaktadır. Termolüminesans dozimetreler (TLD) ile tüm vücut dozu Hp (10) ve deri tarafından soğurulan doz Hp (0.07) değerleri ölçülebilmektedir.

TLD Dozimetri Sistemi, 04 Mayıs 2009 tarihinde ve Yüzük Dozimetri Sistemi 28 Ağustos 2013 tarihinde TÜRKAK tarafından akredite edilmiş olup, tecrübeli ve konusunda uzman personeli ve gelişmiş altyapısı ile uluslararası standartlarda doğru ve güvenilir hizmet vermektedir.

TLD Dozimetri Sistemi

Termolüminesans özellik gösteren kristaller radyasyona maruz kaldıklarında, kristali oluşturan bazı atomların elektronları atomu terk ederek kristal örgüsündeki bozukluklar içerisinde tuzaklanır. Kristalin ısıtılması, bu elektronların tuzaklardan kurtulmalarına ve ışık formunda enerji yaymalarına neden olur. Bu olaya termolüminesans olayı denir. Termolüminesans özellik gösteren bazı kristalleri içeren dozimetreler, kişisel doz ölçümlerinde kullanılmaktadır.

Kişisel Dozimetri Laboratuvarında Panasonic marka TLD’ler, otomatik TLD okuyucular ve kalite kontrol amacıyla TLD ışınlama cihazı kullanılmaktadır. Kullanılan TL dozimetreler içerisinde LiB4O7:Cu ve CaSO4:Tm termolüminesans kristalleri ve enerjiden bağımsız olarak doz hesabı yapılabilmesi için uygun filtreler bulunmaktadır.

Bu dozimetreler ile 0,1 mSv-10 Sv ve 20 keV – 1,25 MeV enerji aralığında, gama (γ), X-ışınları, beta (β) ve nötron dozları ölçülebilmektedir.

Yüzük Dozimetri Sistemi

Özellikle nükleer tıp alanında görev yapan ve deri dozunun takip edilmesi gereken kişiler için tüm vücut dozimetrelerin (TLD) yanında ek olarak yüzük dozimetre kullanılması gerekmektedir. Kişisel Dozimetri Laboratuvarında termolüminesans kristal içeren Harshaw marka TLD ve otomatik okuyucu kullanılmaktadır.

Bu dozimetreler ile 0.1 mSv-10 Sv ve 20 keV – 1,25 MeV enerji aralığında gama (γ), X-ışınları ve beta (β) dozları ölçülebilmektedir.

Radon İzleme Laboratuvarları

İnsanlar zamanlarının büyük kısmını kapalı mekanlarda geçirdikleri için radon kaynaklı iç ışınlanmaya maruz kalırlar. Doğal kaynaklardan alınan dozun en önemli bileşeni, radon gazı ve onun kısa yarı ömürlü bozunma ürünleridir. Ülkelere göre değişiklik göstermekle birlikte radon ve bozunma ürünleri nedeniyle maruz kalınan yıllık ortalama etkin dozun dünya genelinde 1,3 mSv olduğu tahmin edilmektedir. Dolayısıyla meskenler ve işyerleri için radon aktivite konsantrasyonunun ölçülmesi halkın iyonlaştırıcı radyasyonun zararlarına karşı korunmasında önem arz etmektedir.

Radon İzleme Laboratuvarında aktif ve pasif yöntemlerle kapalı ortamlarda radon aktivite konsantrasyonu ölçümleri yapılmaktadır. Pasif yöntemle radon ölçümlerinde CR-39 katı hal nükleer iz dedektörleri kullanılmaktadır. Bu ölçüm yönteminde dedektörler ortamda en az 2 ay süre ile bekletilir, süre bitiminde laboratuvarda kimyasal kazıma işlemine tabi tutularak otomatik iz sayım sisteminde iz sayımı sonucu hesaplanır.

Sağlık Bakanlığı ile imzalanan protokol çerçevesinde Ulusal Radon Programı yürütülmektedir. Bu kapsamda ülke genelinde TÜİK tarafından belirlenen 62300 haneye radon ölçüm dedektörleri gönderilmiş olup Radon Eylem Planı çalışmaları da devam etmektedir. (Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü- Kanser Dairesi Başkanlığı, NÜKEN-Ankara, NÜKEN-İstanbul)
Katı hal nükleer iz dedektörleri için otomatik iz sayım cihazı geliştirilmiş ve 2015 yılında akreditasyon kapsamına dahil edilmiştir. (TAEK İz Sayım Cihazı) (NÜKEN-Ankara)
İtalya-Terme Di Lurisia’ daki Marie Curie mağarasında aktif yöntemle radon ölçümü (ALPHAGUARD cihazı) karşılaştırma testine katılım sağlanarak başarılı sonuç alınmıştır. (NÜKEN-Ankara-2015)
TAEK TR-2014-4 Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun (TAEK) desteklediği ve Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı ile müşterek yürütülen proje kapsamında, kaplıca tesislerinde aktif ve pasif yöntemler ile Radon ve çevresel doz ölçüm çalışmaları yürütülmüştür. (NÜKEN-Ankara)
NÜKEN İstanbul Yerleşkesinde, Radon Ölçüm Laboratuvarı dahilinde "Kapalı ortamlardaki radon gazı aktivite derişiminin belirlenmesi ve değerlendirilmesi (Türkiye’nin Radon Haritasının Çıkarımı) " faaliyeti yürütülmektedir.
Bu faaliyet kapsamında;
Türkiye’deki evlerde yaşayan insanların radondan aldıkları radyasyon dozunu hesaplamak ve radon konsantrasyonu yüksek bölgeleri tespit etmek amacıyla, 1984 yılında “Akciğer Kanseri Epidemiyolojisi İçin Radon Ölçümleri” kapsamında ‘Radon Ölçüm Laboratuvarı’’nda çalışmalar başlamış ve 2004 yılında Macaristan RadoSys firmasından temin edilen RadoMeter 2000 versiyonu pasif radon ölçüm sistemi ile çalışmalara hız verilmiştir. Üniversiteler ve bazı kamu kuruluşların desteğiyle toplam 7293 evde yapılan bu çalışma 2013 yılında tamamlanmış, 2014 yılında da yayınlanmıştır.
Kanser vakalarında meydana gelen artış sonucu, SB Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı arasında 2013 yılında protokol yapılmıştır. 2019 yılında tamamlanan bu çalışma, adresleri TÜİK tarafından belirlenen yaklaşık 61320 evde gerçekleştirilmiştir.
Radon Ölçüm Laboratuvarında, Radon gazının insan sağlığı üzerindeki olası etkilerinin belirlenmesi ile ilgili çalışmalar planlanmakta ve gerçekleştirilmektedir (anaokulları, metro vb.).
Radon Ölçüm Laboratuvarımız 2019 ve 2020 yıllarında katıldığı Uluslararası Karşılaştırma Testlerinde başarılı olmuş ve Akreditasyon çalışmaları kapsamında gerekli dokümantasyonu tamamlamıştır.

Sıvı Sintilasyon Spektrometri Laboratuvarı

Solunum, sindirim veya dolaşım yolu ile vücut içerisine giren radyoizotoplardan yayılan radyasyonunun doğrudan ölçülmesi için Tüm Vücut Sayım Sistemleri kullanılmaktadır. Uranyum, toryum vb. madenlerde, radyoizotop üretim ve ayrıştırma işlemlerini yerine getiren tesislerde ve radyoaktif maddelerin endüstriyel, medikal ve araştırma amaçlı kullanımında çalışanların veya bir nükleer kaza sonrası, serpintiyle meydana gelen radyoaktif kirlenme neticesinde radyonüklidlerden kaynaklanan vücut yükü aktiviteleri belirlenebilmektedir.

Sabit ve mobil Tüm Vücut Sayım Sistemleri ile hizmet verilmektedir. NaI(Tl) dedektörleri ve HpGe dedektörlerinden oluşmuş sayım üniteleri, bilgisayar kontrollü olarak çalışmakta olup, sayılan kişilerin tüm vücut yükü aktiviteleri ve almış oldukları radyasyon dozu belirlenebilmektedir.

Alfa Spekrometri Laboratuvarı

Bu laboratuvarda aşağıda belirtilen çalışmalar yapılmaktadır.

Tıbbi radyasyon uygulamalarında ülke referans doz düzeylerinin tespit edilmesi,
X-ışını cihazlarının kalite kontrol ölçümlerinin yapılması
Tıptaki iyonlaştırıcı radyasyon uygulamalarında fetusun maruz kaldığı dozun hesaplanması.
Solunum ve sindirim yoluyla ışınlanmış toplum bireylerinin doz düzeylerinin doğru, güvenilir ve en hızlı şekilde belirlenmesi için uygun yöntemlerin geliştirilmesi ve kullanılması,
Toplum bireyinin dahili ve harici ışınlanmalardan kaynaklanan organ ve etkin dozları ile risk hesaplamalarının yapılması,
Radyasyon üreten tıbbi cihazların kalite kontrol ve performans testlerinin yapılması konusunda eğitim verilmesi.
Radyoaktivite analiz raporlarına göre yoğun doğal radyonüklit artışı tespit edilen (TENORM) atıkların ve depolandıkları alanların çevre ve insan sağlığı açısından radyolojik değerlendirmesinin yapılması.

Biyolojik Dozimetri Laboratuvarı

Istanbul Yerleşkesi Biyolojik Dozimetri Laboratuvarında radyasyona maruz kalan veya kalma şüphesi ile başvuru yapan kişilerin Biyolojik Doz Tayinleri Kromozom Aberasyon Analizi (CA) yöntemi ile yapılmakta ve sonuç raporları verilmektedir. Bu konuda hizmet veren Türkiye’nin tek yetkili laboratuvarıdır.

Laboratuvarımızda uygulanan Kromozom Aberasyon Analizi ile Biyoloji doz tayini hizmeti TS EN ISO/IEC 17025’e göre akreditedir.

Mikronukleus (MN) ve Fluorescence In-situ Hybridisation (FISH- Flüoresan boyama ) yöntemleri de gerekli durumlarda uygulanmaktadır.

Biyolojik Doz Tayini

İçinde bulunduğumuz yüzyılda, iyonizan radyasyonlar ve radyoaktif maddelerin kullanımının başta tıp olmak üzere, tarım, endüstri ve bilimsel alanlarda gittikçe artması, beraberinde radyasyon kazaları ve risklerini de getirmektedir. İnsanlar teşhis, tedavi amacıyla, mesleki olarak ya da kaza nedeni ile radyasyona maruz kaldıklarında karşılaşabilecekleri biyolojik sonuçların neler olabileceği konusunda endişe taşımaktadırlar.

İyonizan radyasyonların diğer birçok fiziksel ve kimyasal ajan gibi kromozomlarda yapısal ve sayısal anormalliklere sebep olduğu kesin olarak bilinen, bilimsel bir gerçektir. Radyasyonun genetik materyaldeki etkilerinin sitogenetik yöntemlerle teşhisi ve tayini 1960’lardan beri insan periferik kan lenfositlerinde,radyasyona özel hasarların analizine dayanan Kromozom Aberasyon Analizi tekniği ile yapılmaktadır. Sitogenetik tekniklerden biri olan bu yöntem, günümüze kadar olan gelişmeler sayesinde tüm dünyada rutin olarak kullanılır hale gelmiştir.

Bu yöntem, bu birimde 1988’den bu yana başarı ile kullanılmaktadır. 2017 yılında ISO-17205 belgesi de alınarak akredite olunmuştur.

Biyolojik Dozimetre amacı ile Enstitümüzde bulunan laboratuvarlar şunlardır:

1-Doku kültürü laboratuvarı:

Bu laboratuvarda, radyasyona maruz kalma sebebi veya şüphesi ile başvuran kişilerden alınan kan örneklerine çeşitli kimyasallar eklenerek hücre kültür işlemleri yapılmakta ve kromozomlar ışık mikroskopunda görünür hale getirilmektedir.

2-Biyolojik dozimetre laboratuvarı:

Bu laboratuvarda, doku kültürü işlemleri sonucu elde edilen hücreler analiz için hazırlanmakta ve ön sayım değerlendirme işlemleri gerçekleştirilmektedir.

Biyolojik dozimetre amacı ile laboratuvarımızda kullanılan Teknikler

1-Kromozom aberasyon analizi: Bu teknik iyonizan radyasyona maruz kalan veya kalma şüphesi taşıyan kişilere rutin olarak uygulanmaktadır. Tekniğin temeli insan kromozomlarında iyonizan radyasyona maruz kalma sebebi ile oluşan hasarların tespit edilip bu hasarların sayısına göre kişinin maruz kaldığı tüm vücut radyasyon düzeyinin hesaplanmasına dayanır. Analizi yapılan kişilere Biyoloji Doz Sonuç raporu verilmektedir. Teknik özellikle akut, yüksek dozlu, dış ışınlamalarda iyi sonuç vermektedir.

2-Floresan in-situ Hibridizasyon Tekniği(FISH): Bu teknik, on yıl veya daha uzun zaman önce radyasyona maruz kalan kişilerin tüm vücut dozlarının tespit edilmesi için kullanılmaktadır. Tekniğin temeli kromozomlar arası parça değişimleri yardımı ile kişilerin uzun zaman önce maruz kaldıkları radyasyon miktarını tespit edilmesi esasına dayanır. Çünkü kromozom aberasyon tekniğinde doz tayininde kullanılan radyasyona özel hasarlar zamanla azalmaktadır. Bu teknik laboratuvarımızda, deneysel olarak kullanılmaktadır.

3- Mikronukleus (MN) Analiz Yöntemi: Bu teknik, kimyasalların ve iyonizan radyasyonların kromozomlara yaptığı hasarları toplamsal olarak göstermektedir. Gerekli durumlarda uygulanmaktadır.

Araştırma (Proje) Faaliyetleri kapsamında yapılan bazı çalışmalar

İstanbul İkitelli Radyasyon Kazazedelerinin takibi

Nükleer Tıp Alanında Çalışan Kişilerin Biyolojik Dozlarının incelenmesi,

Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) Çektiren hastalarda F-18’in etkisini incelenmesi,

Çeşitli Polimer ve metal tuzlu komplekslerinin Radyoprotektif potansiyellerinin araştırılması ve incelenmesi,

Karadeniz Bölgesi Kanser Hastalarında ve Hasta Yakınlarında Sitogenetik Tekniklerle Biyolojik Doz Çalışması,

Karadeniz halkı ile ilgili çalışmaya kontrol grubu teşkil etmesi için Isparta ilindeki kanser hastalarında ve Hasta yakınlarında sitogenetik Tekniklerle biyolojik Doz tayini çalışması,

Batın Tomografisi çektiren kişilerin maruz kaldıkları tüm vücut dozlarının tayini,

Kişinin radyasyon kazası sırasında fiziksel dozimetresini tasıyor olsa ve fiziksel doz ölçümünün mümkün olduğu durumlarda bile, soğurulan dozun bağımsız biyolojik bir yöntemle tespit edilmesi gerekir. Bu nedenle radyasyon kazası geçiren kişilerin kromozom aberasyon (CA) ve fluoresan in situ hibridizasyon (FISH) yöntemleri ile biyolojik dozun tayini ve değerlendirmesi çalışmaları planlanmaktadır.

Hasta Dozimetri Laboratuvarı

Bu laboratuvarda, Ulusal Hasta dozimetri programının oluşturulmasını ve izlenmesini sağlamak amacıyla Ulusal Hasta Dozimetri Ölçüm Protokolleri'nin belirlenmesi çalışmaları yürütülmektedir. Bu çalışma ile ülkemizdeki sağlık meslek liselerinin görüntüleme bölümlerinde eğitim gören öğrencilerin mesleki beceri kazanmaları amacıyla Merkezimizde staj yapma olanağı sağlanacaktır. Aynı zamanda Sağlık Meslek Yüksekokullarında görüntüleme teknisyenliği ve teknikerliği alanında eğitim gören öğrencilere, radyoloji teknisyenlerine gerçek hasta olmadan; tetkike özgü olarak hastanın doğru konumlandırılması ve hasta dozimetresinin yerleştirilmesi hususlarında radyoloji pozisyon ve çekim simülasyon mankeni kullanılarak çekim protokollerinde beceri kazanmaları için eğitim verilmesi planlanmaktadır.